Bạo lực không phải lúc nào cũng mang hình hài của những cú đấm, tiếng gào thét hay vết thương rướm máu. Nhiều khi, nó chỉ là những khoảng lặng vô tận, sự thờ ơ, khinh miệt khiến người phụ nữ dần thu mình lại và không còn tin vào giá trị của bản thân. Dù vô hình hay hữu hình, bạo lực giới đều có một điểm chung: Nó bào mòn tinh thần, khiến phụ nữ trở nên rụt rè, yếu đuối và sợ hãi ngay trong gia đình, không gian vốn được xem là an toàn nhất.

Những vết thương không nhìn thấy

Khi nghĩ đến bạo lực giới, hầu hết chúng ta thường hình dung đến những hành vi thô bạo như đánh đập hay xâm hại tình dục. Nhưng trên thực tế, bạo lực giới tồn tại dưới nhiều hình thức tinh vi như sợi dây vô hình siết chặt đời sống tinh thần người phụ nữ: Kiểm soát tài chính, đe dọa tinh thần, cô lập khỏi bạn bè và xã hội hoặc thao túng được ngụy trang dưới hình thức quan tâm (gaslighting).

Thậm chí, trong thời đại số, quấy rối và bạo lực tinh thần còn len lỏi qua màn hình máy tính, nơi người phụ nữ biến thành chủ đề của những trò cười, sự công kích, và soi mói không hồi kết.

Năm 2024, Tổ chức Y tế Thế giới công bố rằng: Cứ ba người phụ nữ trên toàn cầu thì có ít nhất một người từng đối diện với bạo lực giới. Đồng thời, tạp chí Frontiers, nguồn truy cập mở của các bài báo khoa học, cũng cho thấy rằng những phụ nữ từng trải qua bạo lực giới có nguy cơ mắc rối loạn tinh thần như lo âu, trầm cảm, căng thẳng hậu chấn thương (PTSD) cao gấp từ ba đến bảy lần so với người thông thường.

Não bộ là cỗ máy thu nhận thông tin một cách bền bỉ và phức tạp. Khi một người phụ nữ trải qua bạo lực, những gì cô ấy hứng chịu không chỉ dừng lại về nỗi sợ hay sự đau đớn. Bộ não vốn được lập trình để bảo vệ cơ thể, sẽ ghi lại từng chi tiết của trải nghiệm ấy như một cảnh báo sinh tồn.

Ví dụ, chỉ cần nhận một lời chê bai về ngoại hình, não bộ ngay lập tức phát ra tín hiệu báo động đến toàn bộ cơ thể, kích hoạt phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy (fight-or-flight): tim đập nhanh, hơi thở gấp, các cơ siết lại. Nếu tình huống ấy lặp lại trong thời gian dài, phản ứng này trở thành chấn thương tâm lý (trauma), thứ ăn sâu vào từng tế bào, từng nhịp tin, khiến người phụ nữ phải sống trong tình trạng cảnh giác thường trực.

Sự tiếp tay gián tiếp từ xã hội

Tuy nhiên, khi đề cập đến việc tìm kiếm sự giúp đỡ, phần lớn nạn nhân thường tìm cách né tránh hoặc chọn im lặng trước vấn đề. Bởi họ sợ bị xem là yếu đuối, sợ bị đánh giá là “làm quá", hay tệ hơn là sợ rằng không ai tin họ. Nỗi sợ ấy không chỉ đến từ những kẻ gây bạo lực, mà còn từ ánh nhìn của xã hội, nơi những câu nói như: “Chắc cô ấy cũng có lỗi” vẫn được thốt ra dễ dàng.

Ở nhiều quốc gia, đặc biệt tại các xã hội châu Á, phụ nữ vẫn phải đối diện với bức tường vô hình của chuẩn mực giới. Khi họ tìm đến cơ quan chức năng hay cộng đồng để kêu cứu, câu trả lời đôi khi là sự thờ ơ hoặc những lời khuyên mang tính đạo đức: “Cố chịu đi, vì con”, “Đừng làm ầm lên, mất mặt gia đình”.

Đặc biệt, có người còn không dám rời đi vì bị lệ thuộc tài chính, có người bị ràng buộc bởi danh dự, trong khi đó nhiều người khác thậm chí tin rằng họ “xứng đáng” bị đối xử như thế.

Tất cả những điều đó tạo nên một nền văn hóa im lặng, nơi phụ nữ học cách giấu đi tổn thương và coi nỗi đau là điều tất yếu. Họ sống cùng kẻ gây bạo lực, nhưng cũng sống với nỗi sợ được xã hội hợp thức hóa.

Theo thời gian, sự sợ hãi ấy biến thành một lớp vỏ bọc, giúp họ tồn tại nhưng đồng thời giam cầm họ trong vết thương chính mình. Và rồi, những tổn thương ấy lặng lẽ len lỏi qua từng thế hệ, truyền lại như một di sản buồn của ký ức và sự im lặng.

Học cách tin mình lần nữa

Có những tổn thương không chảy máu nhưng vẫn rớm rỉ mỗi khi ta cố đứng dậy. Với nhiều phụ nữ từng trải qua bạo lực, điều khó khăn nhất không phải là tìm cách rời bỏ người gây tổn thương, mà là tin rằng mình xứng đáng: được yêu thương, lắng nghe và được là chính mình.

Sau khi sống trong sợ hãi quá lâu, niềm tin, thứ tưởng như nhỏ bé lại trở thành điều xa xỉ. Chính vì thế, bước đầu tiên trong quá trình phục hồi sau bạo lực là học cách tin vào người khác một lần nữa: tin rằng thế giới ngoài kia vẫn có người sẵn sàng lắng nghe bạn, tin rằng sự an toàn là điều bạn có quyền có được.

Tại Việt Nam, các tổ chức như Ngôi nhà Bình yên, Trung tâm CSAGA, hay Mạng lưới Ngăn ngừa và Ứng phó Bạo lực Giới Việt Nam (GBVNet) đang mở rộng mạng lưới hỗ trợ, cung cấp nơi trú ẩn an toàn và tư vấn tâm lý miễn phí cho phụ nữ bị bạo lực.

Bên cạnh đó, các cộng đồng trực tuyến và nhóm hỗ trợ tinh thần ngày càng nhiều, tạo ra không gian an toàn để phụ nữ có thể nói ra, điều tưởng chừng nhỏ bé nhưng chứa đựng sức mạnh chữa lành to lớn.

Sau giai đoạn dám đặt lòng tin vào người khác, người phụ nữ sẽ đối diện quá trình khó hơn: đối diện với chính mình. Nhiều người trong quá trình trị liệu tiết lộ rằng họ sợ soi gương không phải vì thấy những dấu vết bạo lực, mà bởi họ không còn nhận ra người phụ nữ trong gương là ai.

Bạo lực giới làm vỡ vụn bản sắc và lòng tự trọng của phụ nữ, khiến họ quên mất mình từng mạnh mẽ, từng có ước mơ, từng biết yêu đời. Và chỉ khi được lắng nghe, được thấu hiểu, họ mới có thể từ tốn xây dựng lại căn nhà bản thể, nơi từng bị đổ nát vì bạo lực, nay hồi sinh bằng lòng tin và tình thương.

Tham khảo: Marie Claire Ý