Bạn đã bao giờ lên kế hoạch làm điều gì đó cho bản thân, sau đó lại tạm hoãn vì cần ngân sách cho việc phụng dưỡng mẹ cha, nuôi dạy con cái hoặc một việc nào đó quan trọng hơn trong gia đình? Nếu câu trả lời là “có”, có lẽ bạn đang thuộc thế hệ sandwich. Giữa những ưu tiên chồng chéo, thế hệ sandwich thường đặt bản thân ở cuối danh sách cần được chăm sóc. Họ chu toàn cho mọi người, nhưng lại quên mất một điều: Người gánh vác cũng cần được yêu thương.

Thế hệ sandwich là gì?

Thế hệ sandwich là cách gọi dành cho những người đang cùng lúc gánh vác trách nhiệm quản lý chi tiêu, chăm sóc cha mẹ và nuôi dưỡng con cái. Những người thuộc thế hệ này, đặc biệt là phụ nữ, thường rơi vào độ tuổi từ 35 đến 50.

Họ đang phải nỗ lực vì ba mục tiêu: Sự nghiệp, gia đình và cha mẹ. Ở một số trường hợp, đó còn là nghĩa vụ đối với vợ/chồng, anh chị em hoặc họ hàng. Do bị bủa vây bởi nhiều vấn đề khác nhau, họ thường được ví như những chiếc bánh mì kẹp (sandwich).

Theo Macmillan Dictionary, khái niệm “thế hệ bánh mì kẹp” (sandwich generation) xuất hiện vào cuối thập niên 1970. Thuật ngữ này được cho là do hai chuyên gia công tác xã hội Dorothy Miller và Elaine Brody đề xuất. Mặc dù được nhắc đến khá sớm, song phải đến đầu những năm 1990, cụm từ này mới thực sự phổ biến rộng rãi, nhờ các bài viết của nhà báo người Mỹ Carol Abaya.

Thế hệ sandwich gia tăng có thể được xem là hệ quả của nhiều biến chuyển xã hội, kinh tế và văn hóa. Tốc độ già hóa dân số nhanh chóng cùng xu hướng kết hôn muộn khiến nhiều người phải đối diện với bài toán cân bằng nguồn lực cho con nhỏ và cha mẹ đã lớn tuổi.

Bên cạnh đó, xu hướng sinh ít con khiến quy mô gia đình thu hẹp cũng khiến trách nhiệm này không còn được san sẻ, trong khi chi phí sinh hoạt, y tế và giáo dục liên tục leo thang.

Đặc biệt ở các quốc gia châu Á, truyền thống hiếu đạo được đề cao và những thiếu hụt trong chính sách an sinh cũng đang tạo áp lực vô hình về tài chính lẫn tinh thần cho những người thuộc thế hệ “bánh mì kẹp". Tất cả những yếu tố trên đã biến “thế hệ sandwich” từ một khái niệm hiếm gặp thành một vấn đề xã hội mang tính toàn cầu.

Liệu phụ nữ thế hệ sandwich có đang đánh đổi bản thân để trở thành “người hùng thầm lặng”?

Giỏi quán xuyến, biết hy sinh, luôn chu toàn - hình mẫu toàn năng khiến việc chăm sóc bản thân được xếp cuối trong thứ tự ưu tiên của nhiều phụ nữ. Từ đó dẫn đến nhiều hệ lụy về sức khỏe thể chất, tinh thần và ảnh hưởng tiêu cực đến các mối quan hệ xung quanh.

Gánh nặng cảm xúc và tâm lý

Nhà văn Diana Evans từng viết trên The Guardian rằng, khi phụ nữ cần được chăm sóc bản thân, họ lại bị kéo căng giữa hai phía - cha mẹ và con cái. Trong gia đình, phụ nữ thường đảm nhận vai trò là người chăm sóc chính.

Áp lực “phải làm tròn bổn phận” càng khiến họ có xu hướng kìm nén cảm xúc và loại bỏ các mong cầu của bản thân bởi nỗi sợ bị xem là ích kỷ hoặc vô trách nhiệm. Việc chia sẻ thời gian, năng lượng và cảm xúc cho hai thế hệ cùng lúc khiến họ dễ rơi vào tình trạng kiệt sức, trầm cảm hoặc cảm giác tội lỗi, vì dù nỗ lực đến đâu, họ vẫn cảm thấy bản thân chưa đủ tốt.

Đáng chú ý, áp lực kép có thể khiến phụ nữ dễ căng thẳng, trở nên cáu gắt hoặc có xu hướng thu mình. Việc này về lâu dài sẽ gây ảnh hưởng đến mối quan hệ vợ chồng, con cái, cha mẹ và thậm chí là bạn bè, đồng nghiệp. Một số nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng, mâu thuẫn giữa các thế hệ gia tăng khi trách nhiệm và kỳ vọng không được chia sẻ công bằng.

Gián đoạn sự nghiệp

Bên cạnh gánh nặng cảm xúc, phụ nữ thế hệ sandwich còn phải đối mặt với nguy cơ gián đoạn sự nghiệp. Khi cha mẹ bước vào tuổi xế chiều và con cái vẫn cần được chăm sóc, nhiều người buộc phải tạm nghỉ, giảm giờ làm hoặc từ chối cơ hội thăng tiến để có thêm thời gian cho gia đình.

Tại các đô thị lớn ở châu Á – nơi nhịp sống nhanh và chi phí sinh hoạt cao – việc rời khỏi thị trường lao động dù chỉ vài năm cũng có thể khiến phụ nữ giảm lợi thế cạnh tranh, mất đi cơ hội thăng tiến hoặc khó quay lại vị trí tương đương. Hệ quả, họ vừa mất khả năng tích lũy tài chính, vừa phụ thuộc nhiều hơn vào bạn đời hoặc người thân.

Không chỉ vậy, việc tạm gác lại sự nghiệp còn ảnh hưởng đến lòng tự trọng và cảm giác tự chủ của nhiều phụ nữ. Khi nghĩa vụ chăm sóc gia đình lấn át thành tựu cá nhân, họ dễ rơi vào trạng thái hoài nghi giá trị bản thân – một vòng xoáy âm thầm nhưng dai dẳng, tiềm ẩn nhiều hệ lụy về mặt thể chất và tinh thần đối với phụ nữ thuộc thế hệ sandwich.

Áp lực tài chính kéo dài

Áp lực cân bằng tài chính khiến nhiều phụ nữ phải cắt giảm các khoản chi cho bản thân, từ nhu cầu chăm sóc sức khỏe đến những niềm vui giản đơn trong cuộc sống. Việc tiết kiệm cho tương lai, đặc biệt là kế hoạch nghỉ hưu, gần như trở thành điều xa xỉ.

Đặc biệt, ở nhiều quốc gia châu Á – nơi văn hóa hiếu đạo vẫn ăn sâu – việc phụng dưỡng cha mẹ được xem là trách nhiệm trọng yếu. Tuy nhiên, chi phí sinh hoạt và y tế ngày càng tăng đang khiến gánh nặng tài chính của phụ nữ ở khu vực này thêm chồng chất. Nếu sống độc thân hoặc đã ly hôn, nguy cơ thiếu an toàn tài chính khi về già càng lớn, bởi họ không có mạng lưới hỗ trợ vững chắc để dựa vào.

Nghiên cứu của St. James’s Place Wealth Management Asia cũng chỉ ra rằng, phụ nữ thuộc thế hệ sandwich ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương là nhóm có mức lo lắng cao nhất về tương lai tài chính, khi phần lớn thu nhập bị cuốn vào nghĩa vụ gia đình thay vì đầu tư cho bản thân.

Làm thế nào để cân bằng giữa trách nhiệm và hạnh phúc cá nhân?

Giữa hai đầu nghĩa vụ, phụ nữ thế hệ sandwich cần nhiều hơn những lời động viên, họ cần được thấu hiểu, được sẻ chia và được trao quyền để yêu thương chính mình. Sự cân bằng không chỉ đến từ việc quản lý thời gian hay tiền bạc hiệu quả, mà còn từ việc thay đổi cách nhìn về vai trò và giá trị của bản thân. Việc chăm sóc người khác chỉ thật sự trọn vẹn khi người chăm sóc cũng biết cách yêu thương chính mình.

Chia sẻ trách nhiệm và học cách nhờ giúp đỡ

Giữa hai đầu nghĩa vụ, phụ nữ thế hệ sandwich cần nhiều hơn những lời động viên. Họ cần được thấu hiểu, được sẻ chia và được trao quyền để yêu thương chính mình. Sự cân bằng không chỉ đến từ việc quản lý thời gian hay tiền bạc hiệu quả, mà còn từ việc thay đổi cách nhìn về vai trò và giá trị của bản thân. Việc chăm sóc người khác chỉ thật sự trọn vẹn khi người chăm sóc cũng biết cách yêu thương chính mình.

Chủ động xây dựng kế hoạch tài chính dài hạn

Tự chủ tài chính không chỉ mang lại sự tự do mà còn giúp phụ nữ giảm bớt cảm giác lo âu trước những biến động của cuộc sống. Việc trang bị kiến thức tài chính – từ quản lý chi tiêu, hiểu về các sản phẩm bảo hiểm, đầu tư, đến cách cân đối giữa nhu cầu ngắn hạn và mục tiêu dài hạn – là bước đầu tiên để xây dựng nền tảng vững chắc cho bản thân và gia đình.

Phụ nữ nên thiết lập ngân sách cá nhân rõ ràng, bao gồm các khoản chi cố định, quỹ khẩn cấp (tương đương 3–6 tháng chi phí sinh hoạt), quỹ hưu trí và cả quỹ “tự thưởng” cho những niềm vui nhỏ trong cuộc sống.

Nghiên cứu của St. James’s Place Wealth Management Asia cho thấy, phụ nữ bắt đầu kế hoạch tiết kiệm hoặc đầu tư sớm thường có khả năng đối phó tốt hơn với rủi ro tài chính của gia đình, đặc biệt khi phải gánh vác trách nhiệm của “thế hệ sandwich”.

Thiết lập ranh giới lành mạnh về thời gian và cảm xúc

Trong cuộc sống của “thế hệ sandwich”, phụ nữ thường mang tâm lý muốn làm tròn tất cả vai trò. Tuy nhiên, ngưỡng chịu đựng và thời gian của con người đều có giới hạn, và việc học cách nói “không” đúng lúc cũng chính là một dạng tự yêu thương.

Việc thiết lập ranh giới không đồng nghĩa với sự ích kỷ, đó là cách bạn bảo vệ năng lượng để tiếp tục yêu thương người khác một cách lành mạnh hơn. Vì vậy, hãy nói “không” khi bạn cảm thấy kiệt sức, khi cơ thể hoặc tâm trí đang cần nghỉ ngơi, hoặc khi yêu cầu đó là những việc mọi người hoàn toàn có thể tự làm.

Song song đó, phụ nữ thế hệ sandwich cũng cần cho phép bản thân nghỉ ngơi, dành không gian cho riêng mình. Đó có thể là một chuyến du lịch ngắn ngày, dạo phố, gặp gỡ bạn bè hay đơn giản là 30 phút mỗi ngày để đi bộ, tập thể dục, nghe nhạc hay đọc một cuốn sách yêu thích.

Khoảng thời gian một mình không đồng nghĩa với việc trốn tránh trách nhiệm, đây là khoảng lặng cần thiết để tái kết nối với bản thân, giúp phụ nữ cảm thấy cân bằng và vững vàng hơn khi quay lại với những vai trò quen thuộc.

Nuôi dưỡng sự nghiệp ngay cả trong giai đoạn tạm dừng

Trong trường hợp buộc phải tạm gác lại sự nghiệp, lựa chọn công việc bán thời gian hoặc làm việc tự do (freelancer) sẽ là một trong những giải pháp mà bạn có thể cân nhắc. Hình thức làm việc linh hoạt này không chỉ giúp bạn duy trì năng lực nghề nghiệp, mà còn mang lại nguồn thu nhập bổ trợ, giảm áp lực tài chính trong giai đoạn tạm nghỉ để chăm lo cho gia đình.

Ngoài ra, nếu thay đổi góc nhìn về sự gián đoạn, đây sẽ là cơ hội để bạn tái tạo năng lượng và nâng cấp bản thân. Bạn có thể tận dụng khoảng nghỉ này để trau dồi chuyên môn và học thêm kỹ năng mới. Mọi kiến thức tích lũy được ở giai đoạn này đều có thể trở thành “vốn liếng” giúp bạn tự tin và linh hoạt hơn khi quay trở lại môi trường công sở.