Nhật Bản hiện lên trong tâm trí nhiều người như một thế giới trật tự, ngăn nắp, đầy nghi lễ, truyền thống và sự tiện lợi vượt bật. Mỗi khi ai đó bắt đầu kể về vẻ đẹp của xứ sở mặt trời mọc, những chuyến tàu Shinkansen chính xác đến từng giây, bữa ăn được bày biện như một nghi lễ, phim của Kore-eda lại được đặt vào cuộc trò chuyện của những người yêu phim. Qua góc máy Kore-eda là những câu chuyện hiện đại, rối rắm, những con người sống trong những căn nhà nhỏ, bừa bộn, đầy cảm xúc chất chồng, cố gắng giải những bài toán không hề xa lạ với cuộc sống của chính chúng ta.

Kore-eda đưa người xem bước vào những căn nhà nhỏ, bừa bộn, nơi ký ức, trách nhiệm và yêu thương luôn xếp chồng lên nhau như những chiếc hộp không nắp. Ông kể lại những câu chuyện hiện đại bằng thứ ngôn ngữ điện ảnh giản dị mà day dứt, nơi những đứa trẻ bị bỏ rơi, những gia đình tan vỡ, những mối quan hệ mong manh đều không được giải quyết bằng cao trào, mà bằng sự chấp nhận. Từng khung hình của Kore-eda gợi nhắc đến cụ Ozu, nhưng chất phim của ông lại neo vào hiện thực nhiều bất an hơn.

Bậc thầy của sự tĩnh lặng Ozu Yasujiro từng nói: "Tôi chỉ muốn làm một khay đậu phụ thật ngon. Nếu ai đó muốn món khác, họ nên tìm kiếm tại nhà hàng hay cửa hàng" (I just want to make a tray of good tofu. If people want something else, they should go to the restaurants and shops).

Điện ảnh của ông như một nghi thức thiền, nơi mỗi cú máy thấp ngang tầm chiếu tatami, mỗi khung hình tĩnh như tranh, mỗi khoảng lặng đều mang ý nghĩa. Nhưng ẩn sau vẻ ngoài trật tự ấy là những thứ xung đột âm thầm: cha và con, truyền thống và đổi thay, thời gian và sự chia ly. Những vết nứt nhỏ trong thế giới của Ozu không bùng nổ mà lan rộng - như một vết nứt trên bề mặt gốm sứ kintsugi, nơi cái đẹp nằm chính trong những vết hàn.

Điều đặc biệt nối liền hai đạo diễn cách nhau hơn nửa thế kỷ chính là sự quan tâm lặng lẽ nhưng bền bỉ dành cho thế giới phụ nữ - điều mà không nhiều đạo diễn nam có thể làm và làm tốt. Cả Ozu và Kore-eda đều lắng nghe, quan sát và trân trọng những mối quan hệ giữa mẹ và con gái, giữa chị em, giữa những người phụ nữ sống cùng mái nhà qua nhiều thế hệ. Nếu Late Autumn (1960) của Ozu là sắc Thu nhàn nhạt có chút thẫn thờ khắc giao sang Đông, thì Our Little Sister (2015) của Kore-eda chính là cánh đồng cỏ non lúc gió thoảng, lúc gió thật căng.

Trong khung hình của họ, người phụ nữ được khắc họa như những con người trọn vẹn, với khao khát, tổn thương và phẩm giá riêng, không bị lọc qua lăng kính của cái nhìn nam giới, mà được kể lại bằng sự thấu hiểu. Chính điều ấy khiến cho điện ảnh của Ozu và Kore-eda trở thành những lát cắt quý giá, để hiểu nước Nhật, hiểu sự dịu dàng, đôi khi mâu thuẫn, trong bản chất con người.

Late Autumn (1960, Yasujirô Ozu)

Trong sắc thu nhạt của Tokyo, Late Autumn mở ra bằng lễ giỗ đầu lặng lẽ của Akiko và con gái Ayako dành cho người chồng, người cha đã khuất. Thuộc chùm phim bốn mùa của Ozu với những câu chuyện xoay quanh gia đình, hôn nhân và sự hy sinh, từ Late Spring (1949), đón mùa Hạ muộn khi đạo diễn tập trung vào hình tượng người cha, và sang mùa Thu với điểm nhìn đặt vào người mẹ. Ở Late Autumn, Akiko hiện lên như biểu tượng của thế hệ phụ nữ Nhật sau chiến tranh: kỷ luật, mạnh mẽ và âm thầm chịu đựng.

Câu chuyện xoay quanh ba người bạn cũ của người chồng quá cố, giờ trở thành những “ông mối” nhiệt tình tìm cách gả Ayako để cô yên bề gia thất. Thế nhưng, sau lớp quan tâm ấy là ánh nhìn lưu luyến dành cho Akiko – người phụ nữ dịu dàng, đoan trang đến mức thời gian dường như không thể chạm tới. Họ bàn bạc và sắp đặt tương lai cho con gái người bạn đã khuất - cũng là con gái của người phụ nữ mà cả ba đều mang trong lòng một niềm thương kín. Tưởng rằng nắm thế cờ đời cô gái trẻ, nhưng rốt cuộc, Ayako mới là người có thể quyết định.

Khác với những bộ phim cùng thời vốn dễ sa vào lãng mạn hóa hay bi kịch hóa thân phận nữ giới, Ozu dùng những khung hình tĩnh, lời thoại như gió thoảng và những khoảng lặng kéo dài để chạm vào tầng sâu cảm xúc: sự cô đơn, bổn phận, hy sinh và những khoảng trống không tên trong đời sống gia đình.

Our Little Sister (2015, Hirokazu Kore-eda)

Khác với gia đình được diễn giải trong khung hình Ozu - nơi tình thân lặng lẽ và chỉn chu, Kore-eda nhìn những người phụ nữ cũng dịu dàng, cũng tĩnh tại, nhưng neo họ vào một hiện thực nhiều bất an hơn.

Cô em gái nhỏ này không phải ruột thịt, một đứa em cùng cha khác mẹ (Suzu), lần đầu gặp mặt, tại đám tang người cha đã lâu không gặp. Ba ánh nhìn thương cảm dành cho Suzu, một mái nhà nay có thêm thành viên mới.

Kore-eda không nhấn mạnh sự “khác” trong huyết thống, mà mở ra một góc nhìn thấm thía hơn: gia đình, kết nối con người đôi khi không cần phải chung một dòng máu, mà là khả năng nhận ra nỗi cô đơn của nhau.

Từ sự nhận ra ấy, một mái nhà mới được hình thành. Câu chuyện vì thế mở ra chậm rãi như bước vào cánh đồng cỏ non sau mưa: không biến cố, không cao trào. Bi kịch có, nhưng lặng như gió thoảng. Để gần với đời thực, Kore-eda để nỗi buồn ở lại, để từ đó những niềm vui nhỏ bé có thể nảy mầm. Xuyên suốt bộ phim là những bữa cơm tối, những lần giặt áo mưa, hái mận, đạp xe dưới tán cây - những cảnh đời vụn vặt chan chứa thương yêu. Chính sự giản dị ấy hàn gắn họ. Không phải biến cố, mà chính sự dịu dàng và chấp nhận khiến những khung hình nở hoa.