Khám phá thế hệ Gen Z – những người tự do trong cách nói về tình yêu và bản thân, nhưng cũng đang đối mặt với cô đơn, áp lực xã hội và kinh tế.

Thế hệ Gen Z – những người sinh từ cuối thập niên 1990 đến đầu 2010 thường được xem là “thế hệ tự do” nhất trong lịch sử hiện đại.

Họ lớn lên cùng Internet, trưởng thành với mạng xã hội, tiếp cận dễ dàng với tri thức toàn cầu. Họ nói về tình dục, bình đẳng giới, đa dạng giới… với tinh thần cởi mở, thẳng thắn – những điều từng là cấm kỵ với cha mẹ và ông bà.

Nhưng nghịch lý ở chỗ: Phía sau sự phóng khoáng ấy, Gen Z cũng đang trở thành thế hệ cô đơn nhất, ít gắn bó tình cảm nhất và đối mặt nhiều khủng hoảng tinh thần nhất.

Khi sex là ngôn ngữ quen thuộc, nhưng không còn là kết nối thực sự

Một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Xã hội học Hoa Kỳ (2023) cho thấy gần 50% người trẻ trong độ tuổi 18–24 không có quan hệ tình dục trong vòng một năm qua – con số cao kỷ lục so với Gen X hay Millennials (Thế hệ Y) cùng độ tuổi trước đây.

Xu hướng này không chỉ diễn ra ở châu Âu hay Mỹ mà cũng xuất hiện ở Việt Nam, khi khảo sát do Trung tâm Sáng kiến Sức khỏe và Dân số (CCIHP, 2022) ghi nhận: 60% Gen Z Việt Nam cho rằng “tình dục không phải yếu tố quan trọng nhất trong một mối quan hệ”, thay vào đó họ coi trọng sự đồng điệu tinh thần, sự an toàn và sự tôn trọng.

Tuy vậy, việc cởi mở nói về sex không đồng nghĩa với việc có nhiều trải nghiệm thân mật hơn. Phần lớn Gen Z kết nối qua mạng xã hội hoặc ứng dụng hẹn hò, nơi tin nhắn rập khuôn, ghosting (biến mất không lời từ biệt) và áp lực “phải thật hoàn hảo” khiến họ ngần ngại gặp gỡ ngoài đời.

Mạng xã hội và áp lực “trình diễn bản thân”

Văn hóa mạng xã hội khiến nhiều bạn trẻ sống trong vòng xoáy của so sánh: Hình thể chuẩn, làn da đẹp, phong cách thời trang hút mắt.

Trên Instagram hay TikTok, ngoại hình và phong cách sống dần được xem như thước đo giá trị cá nhân. Personal branding (xây dựng thương hiệu cá nhân) trở thành điều cần thiết, và mọi khoảnh khắc của cuộc sống, mọi thành tựu cá nhân dù ít hay nhiều đều được trưng bày, không chỉ để hấp dẫn người khác mà còn để chứng minh giá trị bản thân.

Một khảo sát do Q&Me (2024) thực hiện với hơn 1.000 người Gen Z Việt Nam cho thấy có khoảng 73% cảm thấy áp lực khi nhìn thấy hình ảnh “cơ thể hoàn hảo” trên mạng, 58% bạn trẻ từng từ chối hẹn hò ngoài đời vì “chưa tự tin về ngoại hình” và 42% thừa nhận họ dành nhiều thời gian chỉnh sửa ảnh hơn là chuẩn bị cho buổi gặp gỡ thực tế.

Điều này lý giải vì sao nhiều người trẻ tuy có hàng trăm lượt “match” trên app hẹn hò nhưng lại hiếm khi tiến tới gặp gỡ hay xây dựng mối quan hệ bền lâu.

Đại dịch và thế hệ “trưởng thành trong cô lập”

COVID-19 cũng để lại một dấu ấn lớn. Những người bước vào tuổi trưởng thành trong giai đoạn 2020–2021 đã trải qua thời kỳ cô lập, học trực tuyến, ít va chạm xã hội.

Việc thiếu trải nghiệm gặp gỡ và rèn luyện kỹ năng quan hệ ngoài đời khiến nhiều Gen Z ngại tiếp xúc trực tiếp. Ở Mỹ, nhiều chuyên gia gọi họ là “lockdown generation” – thế hệ trưởng thành trong cách ly.

“Chúng ta có một thế hệ hiểu biết nhiều về ngôn ngữ thân mật, về quyền được lựa chọn, nhưng lại chưa đủ trải nghiệm để thực hành. Sự cô đơn của Gen Z không phải là thiếu thông tin, mà là thiếu những kết nối chân thật” - bác sĩ tâm lý Trần Thị Ái Nhi (Đại học KHXH&NV TP.HCM) chia sẻ.

Gánh nặng kinh tế và tình yêu bị trì hoãn

Bên cạnh yếu tố xã hội, kinh tế cũng là một nguyên nhân quan trọng. Gen Z toàn cầu đều phải đối diện với một tương lai bấp bênh: khủng hoảng việc làm, giá nhà tăng vọt, biến đổi khí hậu.

Ở Anh, nhiều nghiên cứu cho thấy đa số thanh niên dưới 30 vẫn sống với cha mẹ vì không thể mua hoặc thuê nhà riêng. Khảo sát của Vietnam Works (2024) cho thấy 67% Gen Z lo lắng về thu nhập không đủ chi phí sinh hoạt; nhiều bạn trẻ phải sống cùng cha mẹ lâu hơn, không có không gian riêng tư để phát triển tình cảm.

Ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, chi phí thuê nhà, học tập, công việc bấp bênh khiến Gen Z có xu hướng ưu tiên ổn định sự nghiệp trước khi nghĩ đến hôn nhân hay gắn bó lâu dài.

Giữa “tự do biểu đạt” và “tự do kết nối”

Nếu Millennials từng bị gắn mác “thế hệ lười yêu, ngại cưới”, thì Gen Z lại là thế hệ “nói nhiều về yêu, nhưng yêu ít hơn”. Họ dũng cảm phá bỏ rào cản ngôn ngữ và định kiến, nhưng thử thách thật sự lại nằm ở việc tạo dựng kết nối chân thành ngoài đời thực.

Lời giải cho những thách thức của Gen Z không chỉ nằm ở nỗ lực cá nhân, mà còn cần sự thay đổi từ hệ thống. Trước hết, giáo dục cảm xúc cần được đưa vào trường học, giúp giới trẻ học cách lắng nghe, thấu cảm và biết đặt ranh giới lành mạnh.

Song song đó, xã hội cần tạo thêm không gian kết nối thông qua các hoạt động cộng đồng, sự kiện offline, để các bạn trẻ tìm thấy sự gắn bó ngoài màn hình.

Ở tầm chính sách, việc mở rộng cơ hội việc làm, giảm lãi suất mua nhà hay mở rộng không gian sống độc lập sẽ giúp Gen Z tự chủ hơn, từ đó tự do hơn cả trong tình cảm.

Cuối cùng, không thể thiếu các dịch vụ chăm sóc tinh thần – từ tư vấn tâm lý, đường dây nóng hỗ trợ đến cộng đồng an toàn – nơi mỗi người có thể chia sẻ và tìm cách chữa lành nỗi cô đơn.

Gen Z có thể là thế hệ “tự do” nhất trong việc nói về bản thân, về sex, về tình yêu, nhưng sự tự do ấy sẽ chỉ trọn vẹn nếu họ tìm lại được sự kết nối thật, sự lắng nghe và đồng hành. Để vượt qua cô đơn, thế hệ này không cần thêm “nội dung” để chia sẻ, mà cần những khoảng khắc chân thành để được sống đúng với mình – không phải trên màn hình, mà ngoài đời thực.

Bài: Marie Claire Russia

Chuyển ngữ và tái biên tập: MimiT